شاید برایتان پیش آمده باشد که در گفتگوها و بحث‌ها، زمان طولانی در مورد “تجربه کاربری” عالی یک محصول یا “رابط کاربری” ضعیف یک وب‌سایت صحبت کرده باشید. در این قسمت قصد داریم با هم نگاه دقیق‌تری به تجربه کاربری و رابطه کاربری داشته باشیم و تفاوت‌های این دو را بازگو کنیم.

از تجربه کاربری و رابط کاربری بیشتر بدانیم

ممکن است اصطلاح تجربه کاربری و رابط کاربری این روزها بیشتر به گوش شما بخورد، اما جالب است بدانید این اصطلاح‌های فنی به شکل‌های مختلف از سالیان پیش استفاده می‌شدند.

وقتی صحبت از UX به میان می‌آید منظور تجربه‌ای است که کاربر در وب‌سایت خواهد داشت (User Experience)، منظور از UI نیز طراحی رابط کاربری به نحوی است که کاربر بهترین تعامل را با آن داشته باشد (User Interface Design). هر دو این‌ها برای یک محصول ضروری است و تعامل نزدیکی با هم دارند. با اینکه این دو رابطه نزدیک و حرفه‌ای با هم دارند، اما نقش هر کدام کاملا متفاوت با دیگری است و به قسمت‌های جداگانه‌ای از وب‌سایت یا اپلیکیشن در فرایند طراحی و چیدمان آیتم‌ها اشاره می‌کنند. در حقیقت تجربه کاربری را می‌توان یک فرآیند تحلیلی بر اساس منطق دانست در صورتی که رابط کاربری بیشتر به جنبه گرافیکی وب‌سایت اشاره دارد که پیچیدگی‌های خاص خود را دارد.

برای ساده‌تر کردن تعریف این دو مفهوم بهتر است مثالی بزنیم:
فرض کنید وب‌سایت بدن انسان است. در این حالت استخوان‌ها نقش کدهایی را ایفا می‌کنند که ساختار سایت در آن بنا شده است. طراحی و قرار گرفتن ارگان‌های داخلی بدن نیز بر عهده تجربه کاربری قرار دارد، همان‌گونه که می‌دانید ارگان‌های داخلی بدن باید در کنار یکدیگر به خوبی قرار بگیرند و تعامل درستی با هم داشته باشند، در وب‌سایت نیز تجربه کاربری به همین معناست. رابط کاربری را هم می‌توان در ظاهر بدن همچون رنگ و نوع پوست، فرم سر و صورت و … توصیف کرد.

باید اعتراف کردن درک مفهوم رابطه کاربری و تجربه کاربری کار چندان ساده‌ای نیست. شاید این مثال به شما برای درک بهتر این مفاهیم کمک بیشتری کند:

رابط کاربری بدون تجربه کاربری همانند نقاشی است که رنگ‌ها را بدون هیچ برنامه و هدفی بر روی بوم نقاشی ترسیم کند، از طرف دیگر تجربه کاربری بدون رابط کاربری را می‌توان بومی دانست که هیچ پارچه‌ای بر روی آن قرار ندارد. به این ترتیب می‌توان گفت وب‌سایت یا اپلیکیشنی حرف اول را می‌زند که پایه‌های آن بر اساس تجربه کاربری بنا شده و با رابط کاربری این پایه‌ها مستحکم و زیبا شده باشند. به عبارت دیگر رعایت اصول رابط کاربری و تجربه کاربری در تعامل با هم در موفقیت یک سایت تاثیر مستقیمی دارد.

در ادامه سعی خواهیم کرد به جزئیات رابط کاربری و تجربه کاربری بپردازیم.

منظور از تجربه کاربری چیست؟

دانشنامه ویکی‌پدیا تعریف طراحی تجربه کاربری را به این صورت آورده است:

طراحی تجربه کاربری به فرآیندی گفته می‌شود که رضایت و وفاداری مخاطب را از طریق بهینه‌سازی عملکرد وب‌سایت و سادگی آن به دنبال دارد. طراحی تجربه کاربری باید به گونه‌ای انجام شود که مخاطب در حین تعامل با وب‌سایت احساس خوبی داشته باشد.

اصطلاح تجربه کاربری در دنیای حرفه‌ای، عمر طولانی ندارد و بیشتر در جوامع فناوری شاهد این عبارت هستیم. دلیل این امر را می‌توان رشد و گسترش سریع وب‌سایت‌ها و اپلیکیشن‌ها دانست. اگر سابقه‌ای پیش از این در زمینه تجربه کاربری نداشته‌اید ممکن است تصور کردن کاری که طراح تجربه کاربری انجام می‌دهد برای شما مشکل باشد.

بدون در نظر گرفتن نوع محصول که یک محصول دیجیتالی است یا نه، می‌توان گفت که طراحی تجربه کاربری تمام فعل و انفعالات بین مشتری فعال یا حتی مشتری بالقوه و شرکت را شامل می‌شود. در واقع تمام جوانب ارتباط کاربر نهایی با شرکت، خدمات و محصولات شرکت را شامل می‌شود. همانطور که گفتیم فرقی ندارد محصول چه باشد، خواه چراغ‌های سطح خیابان باشد، خواه وسایل حمل و نقل و یا حتی قفسه‌های یک فروشگاه باشد.

با نگاهی به موارد زیر می‌توان متوجه نقش پیچیده تجربه کاربری شد که ترکیبی از تخصص‌های دیگری همچون بازاریابی، طراحی محصول و مدیریت پروژه می‌باشد؛ پرچالش و چندوجهی!

استراتژی و محتوا:

• آنالیز رقبا
• آنالیز مشتریان
• تدوین استراتژی و ساختار محصول
• توسعه محتوا

وایِر فریمینگ (Wireframing) و ساخت نمونه اولیه:

• وایر فریمینگ
• نمونه‌سازی اولیه محصول
• آزمایش و تکرار
• برنامه‌ریزی روند توسعه محصول

اجرا و بررسی

• هماهنگی با طراح رابط کاربری
• هماهنگی با توسعه‌دهندگان
• پیگیری اهداف و یکپارچگی
• آنالیز و تکرار

لازم به ذکر است که مواردی که در بالا به آن‌‌ها اشاره کردیم یک قانون کلی نیستند و می‌توان بسته به نوع پروژه‌ای که مشغول آن‌ هستید ترتیب اولویت‌ آن‌‌ها را تغییر داده و بسته به صلاحدید بعضی از موارد را حذف یا اضافه کنید. با در نظر گرفتن این موارد باید اهداف تجاری یک مجموعه در راستای نیاز کاربران از طریق فرآیند آزمایش و بهینه‌سازی شکل بگیرد. هدف کلی این است که مخاطب و مالک یک مجموعه تجاری رضایت کامل از تجربه کاربری در محصول طراحی شده را داشته باشند.

به‌ صورت خلاصه می‌توان این‌گونه بیان کرد که:

طراحی رابط کاربری، فرآیندی متشکل از توسعه و بهینه‌سازیِ تعامل میان کاربر و یک محصول نرم‌افزاری است.
در تجربه کاربری باید تحقیقات، آزمایش، توسعه، محتوا و نمونه سازی اولیه به نحوی انجام شود تا در نهایت به ساخت یک محصول با کیفیت منجر شود.

با این حساب اگر به تعامل با سایرین، پژوهش‌های علمی و حرفه‌ای و ساخت یک محصول تمام عیار علاقه دارید، تجربه کاربری می‌تواند انتخاب خوبی برای شما به‌صورت یک تخصص حرفه‌ای باشد، اما اگر از موارد ذکر شده آگاهی دارید اما به طراحی بصری علاقه‌مند هستید می‌توانید بر روی طراحی رابط کاربری به عنوان یک تخصص حرفه‌ای تمرکز کنید.

منظور از طراحی رابط کاربری چیست؟

طراحی رابط کاربری نسبت به تجربه کاربری شناخته شده‌تر است اما از طرفی شاهد سوء تعبير‌هایی در خصوص تعریف طراحی رابط کاربری هستیم. تجربه کاربری آمیزه‌ای از وظایفی است که بر روی بهینه‌سازی برای عملکرد لذت بخش‌تر تجربه کاربر توجه دارد، اما رابط کاربری به ظاهر، حس، نحوه ارائه و تعامل پذیری محصول اشاره می‌کند. رابط کاربری همانند تجربه کاربری به سادگی با تخصص‌های دیگر اشتباه گرفته می‌شود. این امر باعث شده است بیشتر کارفرمایان درک درستی از رابط کاربری نداشته باشند و به جای طراح رابط کاربری، طراح گرافیست استخدام کنند.

اگر به دنبال تعریف تخصصی در خصوص رابط کاربری هستید به اصطلاحاتی بر خواهید خورد که در تجربه کاربری نیز به آن‌ها اشاره کردیم. این امر نزدیکی بیش از حد طراحی رابط کاربری و طراحی تجربه کاربری را نشان می‌دهد. طراحی رابط کاربری نیز همانند تجربه کاربری، فرآیندی چند وجهی و پرچالش است که نیازمند داشتن دانش در حوزه‌های دیگر است. در طراحی رابط کاربری، از فرآیند توسعه نرم‌افزار، تحقیقات، محتوا و ساختار نرم‌افزار کمک گرفته می‌شود تا نسخه نهایی وب‌سایت یا اپلیکیشن علاوه بر ظاهر زیبا، مناسب با نیازهای کاربران باشد. شیوه‌ای که کاربر قرار است با محصول تعامل داشته باشد نیز در طراحی رابط کاربری باید در نظر گرفته شود.

برای روشن‌تر شدن طراحی رابط کاربری در ادامه به توضیحات بیشتری اشاره خواهیم کرد. نوع ارتباطی که مخاطب با برند مورد نظر دارد، تصاویر گرافیکی و بصری و طراحی فرانت‌اِند از مواردی است که در طراحی رابط کاربری باید در نظر گرفته شود. اجازه دهید نگاهی هم داشته باشیم به بخشی از وظایف طراح رابط کاربری:

ظاهر و احساس

• آنالیز مشتریان
• تحقیقات برای طراحی
• برندسازی و توسعه گرافیکی

طراحی ریسپانسیو یا واکنش‌گرا

• نمونه اولیه رابط کاربری
• پویا بودن و نحوه تعامل پذیری
• تطبیق با همه سایزهای نمایشگرها
• اجرای کار با همکاری توسعه‌دهندگان

طراح رابط کاربری در شکل‌دهی ظاهر محصول، نحوه تعامل کاربر با محصول و همچنین در جلب اعتماد مخاطب نسبت به یک برند نقش مهمی ایفا می‌کند. ممکن است در نگاه اول، برند، ارتباطی با طراحی رابط کاربری نداشته باشند، اما کاربر تعامل خود را با برند مورد نظر از طریق رابط کاربری و المان‌های گرافیکی طراحی شده انجام می‌دهد.

اگر دقت کرده باشید در بالا به اجرای کار با همکاری توسعه‌دهندگان اشاره کردیم. این روزها طراحان رابط کاربری باید به دانش کدنویسی تسلط داشته باشند، این امر باعث می‌شود تا در حین اجرای کار، طراح رابط کاربری بتواند تعامل بهتری با توسعه‌دهندگان وب‌سایت یا اپلیکیشن داشته باشد. لازم به ذکر است برای کسب تخصص در طراحی تجربه کاربری نیازی به آشنایی با دانش کدنویسی نیست.

به‌ صورت خلاصه می‌توان این‌گونه بیان کرد که:

• وظیفه انتقال قدرت و اثرگذاری یک برند به محصول بر عهده طراح رابط کاربری است، طرح نهایی باید به گونه‌ای باشد که هم‌راستا با تجربه کاربری موجب بهبود و تقویت حس کاربر در استفاده از محصول بشود.
• طراح رابط کاربری باید با کمک گرفتن از المان‌های پویا، کاربر را به صورت کاملا بصری در محیط وب‌سایت یا نرم‌افزار برای انجام تعامل‌های مختلف هدایت کند.
• محصول طراحی شده باید در تمامی پلتفرم‌ها و دستگاه‌های دیجیتال به راحتی قابل استفاده باشد.
• طراح رابط کاربری در محیطی کاملاً دیجیتال کار می‌کند و در نتیجه باید همکاری نزدیکی با توسعه‌دهندگان وب‌سایت داشته باشد.

اگر بخواهیم رابط کاربری را به زبان غیر دیجیتال توضیح دهیم، می‌توان گفت که وظیفه طراح رابط کاربری، دوخت یک پوسته برای محصولی است که توسعه‌دهندگان ساختار آن را مشخص کرده‌اند. این پوسته باید رنگ و لعاب خوبی داشته باشد و تعامل با آن از جانب کاربر راحت باشد. طراح رابط کاربری باید در تعامل با قسمت‌های مختلف وب‌سایت، کاربر را از طریق راهنمای بصری هدایت کند.

رابط کاربری مهم‌تر است یا تجربه کاربری؟

اگر درک کاملی از مطالبی که ذکر کردیم داشته باشید، باید بتوانید پاسخ این سوال را به راحتی بدهید.

نرم‌افزار یا وب‌سایتی که ظاهری زیبا و مخاطب‌پسند دارد اما تعامل با آن از جانب کاربر سخت و دشوار است را می‌توان نمونه‌ای بارز از رابط کاربری خوب و تجربه کاربری ضعیف دانست. از طرف دیگر نرم‌افزار یا وب‌سایتی که به راحتی قابل تعامل است، اما ظاهر زیبایی ندارد را می‌توان نمونه‌ای از تجربه کاربری عالی و رابط کاربری ضعیف دانست.

با این حساب می‌توان گفت: رابط کاربری و تجربه کاربری، رابطه‌ای موازی با یکدیگر دارند و وب‌سایتی را می‌توان عالی خطاب کرد که تجربه کاربری و رابط کاربری عالی را یک‌جا داشته باشد.

در مجموع پیشنهاد می‌کنیم اگر قصد دارید در یکی از این زمینه‌ها تخصص پیدا کنید، با توجه به توضیحاتی که دادیم و علاقه شخصی خود، فعالیت در عرصه طراحی رابط کاربری یا تجربه کاربری را شروع کنید. بدون شک پس از مدتی دید بهتری در این زمینه بدست خواهید آورد. اگر هم سوالی در ذهن شما باقی مانده‌ است، پرسش‌های خود را در قسمت نظرات مطرح کنید.